Samhljómur tíma og efnis

List Þóru Sigurðardóttur er rannsókn á tíma, rúmi og efni. Verk hennar sýna okkur hvernig rými, líkamar okkar og hversdagsleg efni eru tengd tímanum, framrás hans og lífi okkar í því samhengi. Það eru birtingarmyndir þessara þátta og samspil þeirra sem koma fram í ljóðrænum útfærslum á þessari sýningu. Verkin tengjast saman í sýningarrýmunum fjórum.

Grafísku verkin sjást til dæmis greinilega í gegnum frístandandi skúlptúrinn en halda eiginleikum sínum – sem breytileg efni í samspili við ljós og skugga rýmisins.

Í afstæðiskenningu Einsteins (1879-1955) eru rúm og tími fléttuð í eina heild. Einmitt þetta kemur fram í verkum Þóru, í „taktföstum hljómum“ sem birtast á hörstriganum og í prentverkunum. Tíminn birtist í efninu sem listamaðurinn notar, enda eru verkin „tímabundin.“ Þau greina frá tilurð löngu áður en Þóra safnaði gripunum saman, m.a. tímanum þegar hörinn í striganum spratt á línökrum Póllands og var síðan unninn, spunninn og ofinn. Verkin byggja því á tengslum við umhverfi og efni sem bæði rás tímans og líkamleg snerting hafa sett mark sitt á. Áhorfendum er boðið inn í rými þar sem efni, líkami og reynsla tvinnast saman.

Rými líkama og hluta
Í þrívíðum verkum Þóru tengjast rými, líkami, hreyfingar okkar og efnisheimurinn umhverfis okkur. Þessir þættir hafa áhrif hver á annan og mynda ný tengsl, ekki einungis í sínu núverandi formi heldur líka fyrir áhrif tímans sem líður. Efnið er því aldrei kyrrstætt og óbreytilegt, það mótast í samspili, hreyfingu vindsins, öldum hafsins og við líkamlega snertingu. Þessi virkni veldur því að þrívíðu verkin eru ekki einangruð fyrirbæri, heldur hluti af stærra tengslaneti. Sérhver hlutur býr yfir sögu, ferli, lífi sem var lifað, og gefur áhorfandanum kost á að spegla eigin líkama og minningar í fyrri kynnum sínum af textíl, ávöxtum, steinum, slípuðum viði, húð annarra, málmum eða einhverju allt öðru.
Í list sinni beinir Þóra athyglinni að því hvernig við hreyfum okkur í veröldinni. Hún kannar mynstrin sem við fylgjum í tíma og rúmi og tengsl líkama okkar og hlutanna sem við umgöngumst daglega. Hvort sem um er að ræða arkitektúrinn sem umlykur okkur eða munina sem við notum, handleikum og mótum. Nándin milli líkama og hluta gegnir lykilhlutverki í verkum hennar og í því samhengi nýtir hún oft hversdagsleg efni eins og textíl, brúkshluti, afsteypur og mót.

Þóra vinnur með hluti sem eru nátengdir líkama okkar, eins konar framlengingu af samskiptum okkar við umheiminn, mat, verkfæri, afganga og efni sem hefur verið átt við. Hún spyr: eru einhver skýr mörk á milli líkama okkar, efnislegra hluta, og rýmisins sem við hreyfum okkur í? Hvernig er samspilið á milli okkar og hlutanna sem við erum í snertingu við? Verk hennar vísa því ekki einungis í líkamann og virkni hans heldur einnig í tímann sem mótar: hreyfingu um rými og minni þar sem hið hlutbundna og hið óhlutbundna renna saman í eitt.

Samspil og hreyfing
Listræn tjáning Þóru verður til í samtali við fagurfræði naumhyggjunnar þar sem hún, svipað og listakonurnar Anne Truitt (1928-1994) og Agnes Martin (1912-2004), kannar taktföst mynstur, eðli efna og forma. Jafnframt er skýr munur á verkum hennar og hinna kunnu naumhyggjulistamanna, t.d. Donald Judd (1928-1994) og Sol LeWitt (1928-2007). Þeir leituðust við að hreinsa verk sín af ummerkjum um nánd manneskjunnar en Þóra innlimar hið lifaða líf meðvitað í verk sín og við skynjum höndina sem dró línurnar á yfirborð léreftsins.
Verk hennar geyma því ummerki þeirra sem mótuðu hlutina; þau varða hreyfingar sem höfðu áhrif á formgerð þeirra og tímann sem hefur átt þátt í að breyta merkingu þeirra. Þannig verða skúlptúrar hennar aldrei óhlutbundin naumhyggjuverk heldur vitnisburður um samfundi líkama og efnis, fortíðar og nútíðar.
Tónlist er listform sem byggir, eins og skúlptúr, á tíma og rúmi sem óaðskiljanlegum þáttum. Í list Þóru eru skýrar vísanir í heim tónlistarinnar. Það á bæði við um endurtekningar og takt í verkum hennar og hvernig lífræn framsetning gefur til kynna tengsl á milli hljóðs, hrynjandi, hreyfingar og rýmis. Í verkunum skynjum við þessa hrynjandi, frá taktföstum hreyfingum sem birtast á striganum til samspilsins á milli hlutanna og gagnkvæmra tengsla þeirra í rýminu.
Í myrkvuðu rými listasafnsins drögumst við að dansandi „veru“ í vatni sem gæti verið efni sótt í okkar eigin líkama. Það er sannarlega sótt í líkama einhvers og meðan á samvistum okkar við vídeóverkið stendur, gefst okkur kostur á að velta líkamanum fyrir okkur sem efni, sem dýri, kjöti, auðlind fyrir okkur og sem viðfangi ímyndunarafls og íhugunar.

Það er þetta samhengi sem Geir Svansson (1957-2022) benti á þegar hann fjallaði um nokkur verka Þóru (2003): þau leiða hugann að húð og himnum, sem marka snertingu okkar við heiminn. Þar búa tilfinningar og reynsla um sig og mótun okkar og umhverfis á sér stað þegar hendur tengjast efni, þegar hljóð mæta himnu eyrans, ljós auga og munnur bragðar og tyggur.
Austurrísku tónlistarfræðingarnir Heinrich Schenker (1868-1935) og Eduard Hanslick (1825-1904) hafa, m.a. með vísun í tónlist J.S. Bach, lagt áherslu á að fagurfræðilegur kjarni tónlistarinnar byggist á rýmislegri uppbyggingu hennar; í takti, hrynjandi, kaflaskiptingu og efnislegum eiginleikum hljóðsins. Einnig hér er því um að ræða rými-tíma, þar sem tónlistin verður að eins konar óhlutbundnum arkitektúr – ekki skúlptúr í efnislegum skilningi heldur verk sem þróast í tíma, samsett úr hljómrænum formgerðum sem unnt er að skynja líkamlega (efnislega) og sem fagurfræðilega reynslu, án vísunar í frásögn eða boðskap.
Verk Þóru Sigurðardóttur eru því rannsókn á rýmislegri upplifun í víðum skilningi, á arkitektúrnum, á rýminu sem samspili veru og millibila, þar sem líkaminn og umheimurinn renna saman og skapa nýja nánd.

Ann-Sofie N. Gremaud / Þýðing úr dönsku Sumarliði R. Ísleifsson